Subscribe to this RSS feed
donderdag, 15 december 2022 10:07

Willem van Oranje in den Haag

Willem van Oranje

     

Midden op het Plein staat het standbeeld van Willem van Oranje. In de eerste weken van oktober verdween onze Vader des Vaderlands bijna geheel achter een enorme groene kraag bedacht door de kunstenaar Steve Messan.

Het beeld maakte die weken deel uit van het project Blow Up Art. Ook het poortje van Rijksmuseum de Gevangenpoort verdween deze periode onder deze groene opblaasbare kunst. Prachtig of lelijk was niet echt een issue, want het was slechts tijdelijk en altijd mooi dat het beeld weer grote aandacht kreeg.

Het gedoe rond het eerste nationale beeld

Tijdens de romantiek, zo tussen 1800 en 1860, realiseren we ons in Nederland dat we eigenlijk geen nationale standbeelden hebben. In de ons omringende landen staat bij wijze van spreken in elk dorp een standbeeld en wij hebben niks. Hebben wij geen voorbeeldige Nederlanders voortgebracht?

Op voorspraak van Willem II hangen overal in Nederland openbare intekenlijsten voor een eerste nationale standbeeld: een beeld voor Willem van Oranje. Willem II heeft de voorkeur voor een ‘staand’ beeld. “Liever geen beeld van een man op een paard, want dat krijg ik later zelf”,  zal ie ongetwijfeld gedacht hebben. In 1848 wordt het onthuld op het Plein en heel Nederland is chagrijnig.

Wat was er gebeurd? Terwijl de Nederlandse bevolking aan het sparen was voor ‘het eerste nationale beeld’, kocht Willem II een ander beeld, Willem van Oranje, op een paard en plaatste dat bij wijze van spreken in zijn eigen achtertuin. In 1845 werd het onthuld.

 

Willem van Oranje op het Plein

‘Het dankbare Volk’ staat op de sokkel en dat klopt ook wel, want het is het resultaat van een inzamelingsactie. Willem is afgebeeld als een staatsman. Vanaf het begin van de 80-jsrige oorlog was hij de leider: geen echte vechtersbaas die voor de troepen uitliep, maar meer een staatsman. In zijn hand houdt hij de acte van de ‘Unie van Utrecht’ uit 1579. Links van hem ligt zijn hondje Rompuy. Daar was in eerste instantie was gezeur over: Moet er nou perse een hond op? Kunnen we nou nooit eens een deftig standbeeld maken? Maar de klagers konden gerust zijn; Rompuy had hem ooit het leven had gered door te blaffen terwijl Spanjaarden zijn kamp waren binnenslopen.

     

Mooi op de sokkel is ook dat ijsvogeltje met de tekst ‘Rustig te midden van de woelige baren’. De spreuk komt ook voor op het praalgraf van Willem van Oranje in de Delftse Nieuwe Kerk. En we zien hem bij het Wilhelminamonument aan het Noordeinde. Op de cover van Wilhelmina haar memoires ‘Eenzaam maar niet alleen’ staat een vergelijkbare afbeelding als op de sokkel van het beeld op het Plein. En een paar jaar geleden tijdens de abdicatie van Beatrix sprak Willem-Alexander, die zijn klassieken wel kent, over zijn moeder als ‘rustig te midden van de woelige baren’. Het ijsvogeltje, ‘toevallig’ ook in de kleuren oranje-wit-blauw zorgt trouw voor de kleine ijsvogeltje die, alsof er niets aan de hand is, ronddobberen in de woeste zee.

Dat Willem op het Plein, een van de belangrijkste pleinen van de stad, staat is wel terecht: Delft stelde tijdens de 80-jarige oorlog voor om het verarmde Den Haag met de grond gelijk te maken. We hebben het aan Willem te danken dat dit Delftse plan niet doorging. En dat het Haagse Bos sinds de 16e eeuw nauwelijks in omvang gekrompen is hebben we aan zijn ‘Acte van Redemptie’ te danken.

Omdat Willem II zijn eigen standbeeld van Willem van Oranje drie jaar eerder had laten onthullen, viel de publieke belangstelling in1848 op het Plein toch wat tegen. Daar zal Willem II stiekem niet om getreurd hebben: In 1848 stonden de Europese monarchieën enigszins onder druk en een te opvallend Oranje vertoon zou wellicht vervelende tegenacties hebben uitgelokt.

Willem van Oranje op het Noordeinde

Terwijl het geld voor het beeld aan het Plein mondjesmaat binnenkwam, liet Willem II zich door de Fransman Alfred-Emile de Nieuwerkerke overhalen om diens beeld te kopen: Willem van Oranje op een paard! Het stond eerst nog een tijdje tentoon aan de Champs Elysées en werd op 17 november 1845 onthuld.

 

Willem van Oranje te paard op een enorme sokkel: Op die sokkel, die nog het meest lijkt op een sarcofaag, staan de fraaie wapenschilden van de toenmalige zeven provincies: Holland, Zeeland, Friesland, Utrecht Gelderland, Overijssel en Groningen. Op de voorkant het wapenschild van Willem van Oranje.

En Willem II? Die kreeg, weliswaar pas in 1924, inderdaad zijn eigen ‘man-op-een -paard'-standbeeld; maar ook daar was het nodige gedoe aan vooraf gegaan…

 

Piet Vernimmen

Belangstelling voor een wandeling langs de standbeelden door Den Haag? Stuur een mailtje naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

 

 

 

Blog
Read more...
woensdag, 30 november 2022 04:44

Willem van Oranje in Delft

Willem van Oranje 22 jaar

Delft is tijdens de 80-jarige oorlog met Spanje een ommuurde, veilige  stad. Het Agathaklooster heeft de Beeldenstorm overleefd, maar komt in 1572 toch in handen van de Staten van Holland. Het wordt de woning van Willem van Oranje. 

Opvallend is wel dat hij de Franciscanessen die nog een vleugel van het gebouw bewonen, met rust laat. Dat zullen de strenge calvinisten hem trouwens niet in dank hebben afgenomen, maar het tekent wel de religieuze verdraagzaamheid van Willem van Oranje, zoals René van Stipriaan in zijn boek ‘De Zwijger” (eind 2021) aangeeft: Willem pleit voor een vreedzaam samenleven, waar religie geen enkele rol in hoeft te spelen.

Prinsenhof Delft

Vogelvrij

Eind 1579 hebben Phillips II en Granvelle al een banedict over Willem van Oranje voorbereid. De uiteindelijke tekst verschijnt in juli 1580: het is een ellenlange aanklacht tegen Willem van Oranje. Degene die Oranje zal uitleveren, dood of levend, ontvangt 25.000 kronen.  Als reactie hierop publiceert Willem van Oranje ‘de Apologie’, zijn schriftelijke verdediging tegen de in zijn ogen onrechtvaardige aanval.

In Museum Prinsenhof is een hele zaal gewijd aan de tekst en die tekst is niet bepaald subtiel. Oranje verdedigt niet enkel zijn eigen gedrag, maar valt ook Phillips II hard aan, waarbij hij fake-news niet schuwt. Zo schrijft hij in zijn verweerschrift over Phillips II onder andere: ”Hij heeft zijn eigen vrouw, de dochter, respectievelijk de zuster van de Franse koning, vermoord, teneinde een nieuw huwelijk te kunnen sluiten. (…) Voorts heeft de koning zijn eigen zoon en erfgenaam vermoord teneinde de paus een reden te geven de weerzinwekkende bloedschande toe te staan.” En bijna op het einde: ”Nergens ter wereld trof men ooit zulke onbeschaamd-heden aan als bij de Spanjaarden. (…) Wat mij echter het meest verbaast is dat ze -in strijd met alle regels van eer en fatsoen- degene die zo dapper is mij te vermoorden, in de adelstand zullen verheffen.”

 

Veel rook

10 juli 1584 wordt Willem van Oranje in zijn veilig gewaande woning in veilig gewaand Delft door de Fransman Balthasar Gerards doodgeschoten. De kogelgaten zijn nog te zien. Een begeleidend filmpje in Prinsenhof maakt duidelijk hoe de aanslag in zijn werk ging.

Een van mijn eerste geschiedenisboekjes, eentje uit midden jaren ’50 van de vorige eeuw, was uitgegeven door de katholieke Uitgeverij Zwijsen Tilburg. Daar lag de aanslag toch wat moeilijk blijkbaar: de katholieke moordenaar, de protestantse Vader des Vaderlands. Hoe red je je daar uit?

Een begeleidend tekeningetje (niet het bovenstaande trouwens) maakte de aanslag duidelijk. De trap, Willem van Oranje en Balthasar Gerards . En het (katholieke) onderschrift luidde: “O wat gaven die oude pistolen veel rook!”

 

     

Houckgeest: interieur Nieuwe kerk Delft

Het graf

De Oranjes worden traditiegetrouw in Nassau-stad Breda begraven, maar aangezien die stad in 1584 in handen is van de Spanjaarden, wordt Willem van Oranje in de Nieuwe Kerk te Delft begraven. Na de 80-jarige oorlog wordt het grafmonument, een praalgraf, gemaakt door Hendrick de Keyser in 1623, ontelbare malen afgebeeld op schilderijen als teken van nationaal bewustzijn. In het Mauritshuis twee werken van Houckgeest rond het jaar 1650. Het echtpaar kijkt naar het monument en staat vlakbij het beeld De Vrijheid, de dame met de gouden hoed, de Aurea Libertas.

 

Piet Vernimmen

Belangstelling voor een koninklijke wandeling door Den Haag? Stuur een mailtje naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

 

 

 

Blog
Read more...
woensdag, 19 oktober 2022 11:43

Amalia, First Lady in de 17e eeuw

Amalia, First Lady in de 17e eeuw

Museum Het Prinsenhof in Delft is bij natuurlijk bekend als de plek waar Willem van Oranje is vermoord. De laatste jaren organiseert Museum Prinsenhof steeds vaker prachtige tentoonstellingen. Tot 8 januari 2023 bijvoorbeeld kunnen bezoekers daar genieten van de schitterende manier waarop het museum de aandacht vestigt op Amalia, de vrouw van Frederik Hendrik. Amalia, met drie A’s erin, krijgt in het Prinsenhof aandacht met maar liefst zeven A’s: Avontuurlijk, Aanwezig, Aanzien, Autoritair, Assertief, A-Typisch en Aanhouder.

     

De Winterkoning en de Winterkoningin

De Winterkoning

Als Elisabeth Stuart en haar Frederik V, die keurvorst is van het vorstendommetje de Palts en koning van Bohemen, uit hun gebied moeten vluchten, biedt onze Maurits, die net ervoor in 1619 Van Oldenbarnevelt heeft laten onthoofden,  hen aan naar Den Haag te komen. In de woning die Van Oldenbarnevelt voor zijn schoonzoon had gekocht aan de Kneuterdijk is immers plek zat. Het is bovendien maar tijdelijk en het pand en vrij groot. Maar ja, 200 man personeel en 100 paarden dat leidt toch tot wat financiële en logistieke problemen. En dat tijdelijke, zo blijkt later, moet je ruim zien: hoewel Frederik V in 1632 aan de pest overlijdt, blijft Elisabeth Stuart tot 1661 in Den Haag wonen. En ze blijft zich, ook wat haar uitgaven betreft, 40 jaar lang gedragen als een vorstin.

 

Amalia 28 jaar

Hofdame Amalia

Een van de hofdames van deze Elisabeth is Amalia van Solms, gravin van het Duitse Braunfels. Den Haag heeft in die jaren bij lange na niet de grandeur van Praag, haar eerdere woonomgeving, maar het geluk is aan haar zijde. In 1625 overlijdt prins Maurits, zijn halfbroer Frederik Hendrik kan hem opvolgen, mits hij trouwt. En dan komt Amalia in beeld. Zij wordt prinses en vrouw van de nieuwe stadhouder. Zo krijgt de voormalige hofdame de meest invloedrijke positie voor een vrouw in deze tijd van de Republiek. Ze wordt First Lady en zal die rol met verve vervullen.

Op de voorgrond Frederik en Elisabeth, daarachter Amalia en Frederik Hendrik

 

Twee rivalen

Zeven jaar geleden, in 2014, besteedde het Haags Historisch Museum ook al aandacht aan Amalia, de tentoonstelling ‘Rivalen aan het Haagse Hof’, over de verhouding tussen de dames Elisabeth en Amalia. Elisabeth bewoonde een ‘huurhuis’, had geen geld en geen land, maar was wel vorstin. Amalia, de voormalige hofdame van Elisabeth, was de belangrijkste vrouw in de Republiek, bewoonde een rijk gestoffeerde vleugel op het Binnenhof en geld speelde geen enkele rol, maar ze was wel slechts prinses. Dat moet in die tijd tot, in onze ogen, hilarische protocollaire toestanden hebben geleid.

 

Olifant Hansken

Hofcultuur op het Binnenhof

Hoewel Maurits ook wel van een feestje hield, kwam in de 17e eeuw pas, met de komst van Amalia, een heuse hofcultuur het Binnenhof binnen. Een kunstverzameling, luxe meubels, een praalbed om u tegen te zeggen, Japans aardewerk, Chinees porselein, paleizen en vorstelijke tuinen. Uiterlijk vertoon, die de macht en het aanzien van het Oranjehuis moest uitstralen – naar binnen én buitenland. Zo draaide Frederik er zijn hand niet voor om, een olifant, ‘Hansken’, vanuit Ceylon naar het Binnenhof te laten brengen, alles ter bevestiging én verhoging van de status. Ook de rivaliteit tussen Elisabeth en Amalia was goed voor de kunsten en zorgde voor talloze opdrachten voor kunstenaars.

De Triomf van Frederik Hendrik

De Oranjezaal

In 1646, een jaar voor zijn overlijden, vraagt Frederik Hendrik de Staten Generaal om na zijn dood ‘syn huysvrau’ als zijn vertegenwoordiger aan te stellen. Dat staan ze weliswaar niet toe, maar het geeft wel aan hoe groot de macht en het aanzien van Amalia was. En hoe overtuigd Fredrik Hendrik was van haar capaciteiten. Amalia vereert hem en haar blijk van verering bestaat nog steeds: de Oranjezaal in Huis Ten Bosch.

Meer dan tien schilders toveren de ruimte om tot één kunstwerk van vloer tot en met plafond. Het zijn niet de minsten: Salomon de Bray, Jacob van Campen, Abraham Willaert, Jan Lievens, Pieter Soutman, Jacob Jordaens, Theodor van Thulden en natuurlijk hofschilder Gerard van Honthorst. Deze laatste maakt niet enkel bovenin, midden in het plafond, het medaillon van Amalia zelf, maar is ook verantwoordelijk voor het doek ‘Huwelijk van Frederik Hendrik met Amalia’. Jacob Jordaens maakt het imposante ‘De Triomf van Frederik Hendrik' dat de hele oostwand bestrijkt.

“Amalia,  Ambitie met Allure” – een tentoonstelling om niet te missen ! Museum Prinsenhof te Delft. Nog te zien tot 8 januari.

 

Piet Vernimmen

Belangstelling voor een koninklijke wandeling door Den Haag? Stuur een mailtje naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

 

 

 

Blog
Read more...

Joomla! Foutopsporingsconsole

Sessie

Profielinformatie

Geheugengebruik

Database zoekopdrachten