Neorenaissance in Den Haag … en de torentjes in ReVa
De Nederlandse architectuur krijgt er in de 19e eeuw een nieuwe stroming bij, namelijk de neorenaissance. Een van de eerste bouwwerken binnen de nieuwe stroming is het Departement van Justitie op de hoek van de Lange Poten en het Plein. De architect ervan, Cornelis Peters, is een leerling van Pierre Cuypers die we kennen van het Rijksmuseum en het Centraal Station in Amsterdam. Bij nogal wat gebouwen van Cornelis Peters is de invloed van Pierre Cuypers nog goed te zien.
voormalig Departement van Justitie
Terug naar Hollands Glorietijd
Of de architecten van de neorenaissance teruggrijpen naar bouwwerken uit de Hollandse renaissance of uit die van andere Europese landen, daarover valt te twisten. Feit is wel dat tot het eind van die 19e eeuw, zeker in een stad vol overheidsgebouwen, juist die overheidsgebouwen in de stijl van de neorenaissance worden neergezet. De stijl verwijst naar Hollands glorietijd van de rijke Gouden Eeuw. En daardoor worden ze ook meteen representatief en stralen ze gezag uit. Net wat een overheidsgebouw nodig heeft.
In diezelfde periode worden katholieke kerken (katholieken ‘mogen’ van de protestanten vanaf midden 19e eeuw ook weer eigen kerken bouwen) niet gebouwd in de renaissancestijl, maar in de stijl van de middeleeuwse gotiek. Een mooi voorbeeld van deze neogotiek is de kerk van Jacobus de Meerdere in de Parkstraat van de architect Pierre Cuypers.
Jacobus de Meerdere (Parkstraat)
Sweelinckplein
Voor de liefhebber van neorenaissance zijn de Surinamestraat in de Archipelbuurt en het Sweelinckplein in Duinoord een architectonisch feestje. Daar barst het van de topgeveltjes, obelisken, masker- en de sluitstenen, versierde consoles, horizontale witte speklagen, siermetselwerk boven de raampartijen, schelpmotieven in boogtrommels en de tientallen (houten) erkers die het geheel een verticale indruk geven.
Villa Duinoord & Surinamestraat
Kurhaus
Elke Hagenaar herkent de neorenaissance in het Kurhaus, in het Haganum aan de Laan van Meerdervoort of in het gebouw van de Hogere Burgerschool (de grote Pyr aan de Waldeck Pyrmontkade. Hieronder aandacht voor enkele kenmerken van neorenaissance in het Regentessekwartier.
De grote Pyr
De bouw van het Regentessekwartier
Het Regentessekwartier is, grofweg gezegd, ontstaan tussen de jaren 1885 en 1910. De jaartallen op verschillende gevels in de wijk laten zien hoe dat bouwproces van Koningin Emmakade tot Valkenbos vorderde. Vlakbij de Koningin Emmakade meldt het jaartal op de gevel van Weimarstraat 4 het bouwjaar: 1890. Uitgaande van de jaartallen op de gevel is Koningsplein. 3-4 gereed in 1891. Aan beide zijden van de Weimarstraat, hoek Suezkade wordt de bezoeker herinnerd aan het bouwjaar: 1893. Veel panden aan het Regentesseplein zijn getuige de jaartallen op de gevels van nr 220 en 225 gebouwd in 1899. De panden aan de Regentesselaan nummer 30,43 en 115 dateren uit 1896. Beeklaan 390 meldt als bouwjaar 1899. Het is de (korte) bloeiperiode van de neorenaissance.
Regentesselaan 30 & Weimarkade 1
Neorenaissance
Op het einde van de 19e eeuw is in de architectuur de neorenaissance populair, maar de uitbundige vorm van die stijl is vanzelfsprekend niet voor de allereenvoudigste arbeiderswoningen. Voor de wat chiquere projecten grijpen aannemers, bouwkundigen of ingenieurs van de Dienst Gemeentewerken graag terug naar de bouwstijl uit die 16e en 17e eeuwse Nederlandse renaissance. En, wat Den Haag betreft, hoe dichter bij ‘het zand’ hoe uitbundiger. Kijk naar de gevels aan de Regentesselaan 15-39 en je ziet de bouwkundige mogelijkheden van de rijke neorenaissance.
Regentesselaan 15 en Regentesselaan 39
Kasteel
Bij de neorenaissance draait het veelal niet om het gehele gebouw, maar beperkt de stijl zich tot de gevel aan de straatkant. Om die gehele neorenaissance-gevelwand nog meer cachet te geven worden hoekpanden voorzien van paviljoens, torentjes, vaak op een uitstekend gedeelte van de gevel: het hoekkamertje kreeg niet meteen een dakje, maar er verschenen allerlei elementen boven elkaar: ombouw, pilaartjes, uivormige bekroning, koepeltje, windwijzer: een beetje RK-kerk zou er jaloers op wezen. Deze zuiver architectonisch-esthetische ornamenten, geven, ook voor de bewoner midden in het blok, het idee in een -renaissancistisch- kasteel te wonen. Hollands Glorie in de 19e eeuw!
Regentesselaan
Onderhoud
Maar houten constructies, zoals deze torentjes, vergen het nodige onderhoud met als gevolg dat nogal wat van die Haagse neorenaissance hoektorens in de loop der jaren zijn verdwenen, zoals het torentje op de hoek van de Franklinstraat en de Regentesselaan. Het is terecht dat het Regentessekwartier behoort tot een van de gemeentelijke beschermde stadsgezichten. Het zou nog mooier zijn als het eerste gedeelte van de Regentesselaan, onder andere vanwege die torentjes, tot ‘gemeentelijk monument’ wordt verheven.
Geïnteresseerd in de architectuur van Den Haag? Zie dan ook de fietstocht Gotische Torentjes, moderne hoogbouw en een baljurk.
