Aletta Jacobs en de kunst
Vredesbeeld
De VVD stelde eind september 2024 voor om Den Haag, Stad van Vrede en Recht, te verrijken met een Vredesbeeld. Niet zomaar een beeldje maar een -wat je tegenwoordig noemt- een ‘iconisch’ beeld, vergelijkbaar met het Vrijheidsbeeld in New York of Christus de Verlosser in Rio de Janeiro.
Zonder ambitie kom je nergens, dat is waar, maar aan de andere kant: we lopen al wat achter met beelden in de stad. Zo moet de stad bijvoorbeeld nog wachten op het Slavernijmonument en… op het ooit beloofde beeld van Aletta Jacobs.
Aletta Jacobs (1854-1929)
Aletta Jacobs groeide op in het Groningse Sappemeer. Op 16-jarige leeftijd behaalde ze haar leerling-apotheker examen. Meteen erna schreef ze zich in aan de HBS te Groningen. Na dit diploma schreef ze zich in bij de Rijksuniversiteit Groningen. Op 8 maart 1879 promoveerde Jacobs tot doctor in de medicijnen, terwijl ze nog maar 25 jaar oud was. Ze vestigde zich als huisarts in Amsterdam. Jacobs speelde een grote rol in de vrouwenemancipatie, streed met succes voor het vrouwenkiesrecht.
Thorbecke
In de 19e eeuw was toelating tot de universiteit voor een vrouw feitelijk onmogelijk. Je moest een zg ádmissie examen afleggen, maar dat was voorbehouden aan mannen. Jacobs stuurde minister Thorbecke een brief waarin ze om vrijstelling vroeg. Ze ontving vrijstelling en werd vervolgens officieel -onder voorwaarden- toegelaten. In 1872 vroeg ze Thorbecke toestemming om ook universitaire examens af te mogen leggen, schreef een uitgebreide brief en wachtte vol spanning op het antwoord. Het was een tegenslag dat Thorbecke 4 juni 1872 overleed, maar twee dagen na zijn dood kwam alsnog de post in Groningen aan: Thorbecke had op zijn sterfbed nog toestemming gegeven. Het moderne Thorbecke-standbeeld van Thom Puckey valt zoals bekend te bewonderen op het Lange Voorhout.
Dierentuin
In 1915, organiseerde Aletta Jacobs in de Haagse Dierentuin het Internationale Vrouwen Congres, waaruit WILPF, de Women’s International League for Peace and Freedom, later is voortgekomen. Ruim 1300 vrouwen reisden in 1915 vanuit vele landen – zij doorkruisten oorlogsgebieden – om in Den Haag bijeen te komen en oplossingen voor beëindiging van de alomvattende oorlog te formuleren.
Vredespaleis
In het Haagse Vredespaleis staat sinds zaterdag 25 april 2015 een bronzen buste van Aletta Jacobs, een borstbeeld gemaakt door Lia Krol. Bij liefhebbers van het damesvoetbal is Lia Krol wellicht bekend vanwege haar beeld van Sarina Wiegman, maar dit terzijde. Het beeld van Jacobs in het Vredespaleis is een geschenk van de Nederlandse afdeling WILPF aan de Carnegie stichting en iedereen die zich wijdt aan vrede, gelijkheid en rechtvaardigheid. Het 100-jarig bestaan van WILPF was het uitgelezen moment om Aletta Jacobs feestelijk te eren als Vrouw van de Vrede.
De PvdA 2018
In december 2018 diende de PvdA-fractie het voorstel in voor een Aletta Jacobs-standbeeld. In 2019 zou het worden onthuld. Ook de plaats was al vastgesteld: in de buurt van het beeld van Johan van Oldenbarnevelt aan de Hofvijver. Toenmalig burgemeester van Den Haag, mevrouw Krikke was meteen enthousiast. “Zonder haar en haar inzet voor het algemeen kiesrecht, zou ik nooit de eerste vrouwelijke burgemeester van Den Haag zijn geworden en konden vrouwen geen raads- of Kamerlid zijn.” En toen bleef het stil…
Venetië
Tijdens de Biënnale Venetië in de zomer van 2022 zag de Nederlandse bezoeker in een van de zalen van het Arsenaal, bijna tot zijn schrik, ineens het Nederlandstalige boekje van Aletta Jacobs. “De Vrouw, haar bouw en haar inwendige organen. Aanschouwelijk voorgesteld door beweegbare platen en met "geïllustreerden verklaarenden tekst.” En daarnaast een serie schelpjes opklimmend in grootte met daarin de verschillende stadia van een foetus in de baarmoeder: Aletta Jacobs in de moderne kunsttempel.
Gra Rueb
In 2011 zetten diverse groeperingen, waaronder de stichting Aletta, instituut voor vrouwengeschiedenis, zich in om haar grafsteen op Westerveld, begraafplaats en crematorium te Driehuis te redden van verval. De steen is ontworpen door Gra Rueb. De Rueb die we in Den Haag kennen door haar figuren aan de Dierentuinbrug en aan de kat en de zittende vrouw in het Zuiderpark.
En het beeld van Aletta Jacobs in den Haag?
In 2018 was de gemeenteraad enthousiast over n beeld van Aletta Jacobs, maar helaas, de beoogde kunstenaar trok zich terug omdat er ophef was ontstaan over enkele citaten uit de Jacobs-biografie ‘Een onwrikbaar geloof in rechtvaardigheid’ van Mineke Bosch (2005). Jacobs zou zich in haar brieven tijdens een van haar reizen schuldig hebben gemaakt aan, wat je nu zou noemen, racistische opmerkingen.
Geen kunstenaar, geen beeld. Maar de schrijfster van de biografie heeft wel een voorstel: één sokkel maken waarop een wisselende veelkleurige parade van vrouwen van betekenis kan staan, of een beeldengroep met herkenbare figuren.
Piet Vernimmen
Benieuwd naar meer verhalen over kunst en de geschiedenis e van Den Haag? Bekijk dan de aangeboden stadswandelingen en fietstochten, zoals bijvoorbeeld 'Kunst in de stad', 'Kunst rond Cats', 'Besuyde den Houte', 'Drees, Oldebarnevelt en Haags Jantje', 'Kunst rond de Maria Hoeve', 'Naar Ot en Sien'. Of naar de rest van het originele aanbod van kleinschalige wandel- en fietstochten in Den Haag.
