Het Haagse stadsbeeld
Het is nog niet zo lang geleden dat ik met een groepje Belgische studenten van wie een groot deel moderne bouwkunde studeerde door het centrum van de stad liep. Een wandelingetje ‘Moderne architectuur in Den Haag’. Op de hoek Kneuterdijk en Lange Vijverberg, daar aan het water bij dat bankje, keken we richting Centraal Station.
Onderaan het Binnenhof, het Torentje en het Mauritshuis en daarbovenuit staken gebouwen uit de 20e eeuw van de verschillende ministeries: een vrij groot contrast. Ze vonden het prachtig, ”maar wat jammer dat die ouwe troep ervoor staat.” Zij waren dol op deze moderne architectuur maar vonden dat die ook vanuit het centrum van ‘ground to top’ te bewonderen moesten zijn. Menig Hagenaar zal daar anders over denken.
Den Haag verandert en dat is niet nieuw. Ongetwijfeld prachtige, vrijwel ongerepte natuurgebieden moesten begin 20e eeuw plaatsmaken voor Duinoord, Statenkwartier of het Zeeheldenkwartier. De duingrond richting Wassenaar werd woonwijk Benoordenhout. Het 15e eeuwse poldergebied richting Westland veranderde in woonwijk Escamp met plaats voor 85.000 inwoners.
De stad groeide (van 1840 tot 1900 van 70.00 tot 200.000 inwoners, om maar wat te noemen) en blijft groeien. Op dit moment kent De Haag 570.000 inwoners en naar verwachting zullen dat er over tien jaar 650.000 zijn. Dat zal leiden tot een nog intensiever gebruik van de huidige stedelijke ruimte. Het uitgangspunt van deze ontwikkeling is dat de stad dit verwezenlijkt met respect voor het cultuurhistorisch erfgoed, het Haagse DNA. Wat dit DNA is en hoe dat Haagse DNA tot stand is gekomen, dáárover gaat ‘het Haagse Stadsbeeld’ van Marcel Teunissen.
Verdeeld over zeven hoofdstukken beschrijft Teunissen de cultuurhistorische ontwikkeling die de stad heeft doorgemaakt. Van 1200 tot 1620 van gehucht naar de stad, de periode van 1620 tot 1860 waarin de stad groeit binnen de singelgrachten, vervolgens de tijd van industrialisering en uitbreiding buiten de singelgrachten en het interbellum van 1918 tot 1940 met een spectaculaire bevolkingstoename van 300.000 naar 500.000 inwoners.
In het vijfde hoofdstuk beschrijft de auteur de naoorlogse periode tot 1965 met de aanleg van nieuwe wijken Den Haag Zuidwest en Mariahoeve waarin licht, lucht en ruimte de ontwerpprincipes binnen de bouw worden. Daarna volgen 20 jaar stadsvernieuwing die zich onder andere kenmerkt door inspraak van mondige bewoners. Tot slot de jaren 1985 tot 2010, een periode met betere architectuur en meer aandacht voor woonomgeving met handhaving van hergebruik van cultuurhistorische waardevolle gebouwen.
Elk van de zeven hoofdstukken besteedt aandacht aan stedenbouw, architectuur, economie, duurzaamheid en bevolkingsopbouw. Zo bespreekt de auteur bijvoorbeeld in het hoofdstuk dat handelt over de periode 1860-1918 Den Haag als industrie- en ambtenarenstad, onderwijs en religie, de liberale bouwpraktijken, de groene stad en de band met Indië.
Los daarvan heeft elk hoofdstuk een of meerdere thema-pagina’s over bijvoorbeeld het bier in de Middeleeuwen, de kelders in de stad, de hofjes, de begraafplaatsen, het Vredespaleis, de stadhuiskwestie, de kraakbeweging, het Couperuisduin of de uitbreiding van het Tweede Kamergebouw.
Ook mooi dat Teunissen aandacht besteedt aan het Woningbouwfestival ter gelegenheid van de oplevering van de 200.000e woning zo rond het jaar 1980. Dat project verschijnt aan de Dedemsvaartweg op een smalle anderhalve kilometer lange groenstrook. De vernieuwende woonhuisarchitectuur hier vestigt de aandacht op naoorlogse wijken en biedt oplossingen voor vernieuwingsopgaven. Hoogtepunt binnen dat project is het nog steeds opmerkelijke groene ‘doorkijk-gaten-gebouw van Kees Christiaanse en Art Zaaijer.
In de epiloog van maar liefst 30 pagina’s beschrijft Theunissen de ontwikkeling van de stad van 2010 tot heden waarbij hij ingaat op verduurzaming, verdichting en de gemeentelijke regie bij dit alles. De auteur haalt Confucius aan ‘Vertel mij het heden en ik zal de toekomst kennen’. Teunissen: ”Dat is ook het motief voor dit boek. Achterhalen waarom de stad eruit ziet zoals hij eruit ziet, om vanuit dat inzicht een nieuwe laag aan de geschiedenis toe te voegen”.
Het ‘Haagse stadsbeeld’ is een schitterende uitgave: een informatief salonboek, een naslagwerk, een luxe fotoboek met tientallen kaarten en voorzien van een pracht van een literatuurlijst. Een nieuw Haags standaardwerk voor iedereen die de stad een warm hart toedraagt (en vanzelfsprekend ook voor Belgische studenten moderne bouwkunde)
Het Haagse stadsbeeld, Marcel Teunissen, in samenwerking met Stichting Publicaties Haags Erfgoed, Uitg. W.BOOKS, 2025, 416 pag, €49,95, ISBN 978 946 2587 106
Piet Vernimmen
Belangstelling voor wandel- of fietstochten over geschiedenis en architectuur in de wijken van Den Haag? Kijk kan ook naar Kunst in de stad, Besuyde den Houte, Kunst rond Cats, Kunst rond de 'Maria Hoeve', Anders winkelen, Indische Wandeling.
Of stuur een mailtje naar
